"İş ispatı" ( proof of work ) ve "hisse ispatı" ( proof of stake ) nedir?

Merkezi olmayan kripto para ağlarının, Visa veya PayPal gibi merkezi bir otorite olmadan kimsenin aynı parayı iki kez harcamayacağından emin olması gerekir. Bunu başarmak için, ağlar kripto ağındaki tüm bilgisayarların hangi işlemlerin meşru olduğu konusunda anlaşmalarını sağlayan bir sistem olan "konsensüs mekanizması" denilen bir şey kullanır.

Günümüzde birçok kripto para birimi tarafından kullanılan iki ana konsensüs mekanizması vardır. İkisinin en eskisi olan iş ispatı, Bitcoin, Ethereum 1.0 ve diğerleri tarafından kullanılır. Daha yeni olan konsensüs mekanizmasına hisse ispatı denir ve Ethereum 2.0, Cardano, Tezos ve diğer kripto para birimlerine (genellikle daha yenilere) güç verir.

İş ispatı nedir?

İş ispatı ( proof of work ) kısaca PoW, ilk kez Bitcoin tarafından kullanılan asıl kripto konsensüs mekanizmasıdır. İş ispatı ve madencilik yakından ilişkili fikirlerdir. "İş ispatı" denilmesinin sebebi, ağın yüksek miktarda işlem gücüne ihtiyacının olmasıdır. İş ispatı blok zincirleri, bir matematik bulmacasını ilk çözen olmak için yarışan dünyanın dört bir yanındaki sanal madenciler tarafından güvence altına alınır ve onaylanır. Kazanan, blok zinciri en son onaylanan işlemle günceller ve ağ tarafından önceden belirlenmiş miktarda kripto ile ödüllendirilir.

İş ispatının özellikle nispeten basit ama son derece değerli kripto para birimi olan Bitcoin için güçlü avantajları vardır. Güvenli bir merkezi olmayan blok zinciri sürdürmek için kanıtlanmış, güvenli bir yoldur. Kripto para biriminin değeri arttıkça, daha fazla madenci ağa katılması için teşvik edilir, böylece gücü ve güvenliği artar. Söz konusu işlem gücü nedeniyle, herhangi bir bireyin veya grubun değerli bir kripto para biriminin blok zincirine karışması pratik değildir.

Öte yandan, Ethereum gibi akıllı sözleşme uyumlu blok zincirlerinin oluşturabileceği çok sayıda işlemi karşılamak için ölçeklendirmede sorun yaşayabilen enerji tüketen bir süreçtir. Ve bu yüzden en popüler olanı hisse ispatı olan alternatifler geliştirildi.

Hisse ispatı nedir? 

Ethereum'un geliştiricileri, çalışma kanıtının ölçeklenebilirlikte eninde sonunda aşılması gereken sınırlamalar sunacağını en başından anladılar - ve gerçekten de Ethereum destekli merkezi olmayan finans (veya DeFi) protokollerinin popülaritesi arttıkça, blok zinciri ayak uydurmak için mücadele etti ve ücretlerin yükselmesine neden oldu.

Bitcoin blok zinciri, tıpkı geniş bir çek defteri gibi çoğunlukla gelen ve giden bitcoin işlemlerini işlemek zorunda olsa da, Ethereum'un blok zinciri de çok çeşitli DeFi işlemlerini, stablecoin akıllı sözleşmelerini, NFT basımını ve satışlarını ve geliştiricilerin gelecekte ortaya çıkartacağı yenilikleri işlemek zorundadır.

Çözümleri, Aralık 2020'de kullanıma sunulmaya başlayan ve 2022'de bitirilmesi gereken tamamen yeni bir ETH2 blok zinciri oluşturmak oldu. Ethereum'un yükseltilmiş sürümü, daha hızlı ve daha az kaynak harcayan bir konsensüs mekanizması olan hisse ispatını ( proof of stake ) kısaca PoS kullanacaktır.

Bir hisse ispatı sisteminde, stake etme, iş ispatının madenciliğine benzer bir işlev görür, çünkü bir ağ katılımcısının blok zincire en son işlem grubunu eklemek ve karşılığında biraz kripto kazanmak için seçildiği süreçtir.

Tam detaylar projeden projeye değişiklik gösterir ancak genelde hisse ispatı blok zincirleri, katkıda bulunan veya kendi kriptolarını yeni işlem onaylama, blok zinciri güncelleme ve ödül kazanma şansı karşılığında "stake"leyen "doğrulayıcılar" ağı kullanır.

Bir doğrulayıcı için çok fazla sorumluluk olduğunu düşünüyorsanız, başkası tarafından yönetilen bir staking havuzuna katılarak hala stake etmeye katılabilir ve aksi taktirde öylece duracak olan, genellikle delegasyon olarak adlandırılan kripto için ödüller kazanabilir ve Coinbase ile borsalar tarafından sunulan araçlar bunu basit ve sorunsuz hale getirebilir.

-Ağ, her bir doğrulayıcının havuzdaki kripto sayısına ve ne kadar zamandır onlara sahip olduklarına göre bir kazanan seçer, kelimenin tam anlamıyla en çok yatırım yapmış katılımcıyı ödüllendirir.

- Kazanan, en son işlem bloğunu doğruladığında, diğer doğrulayıcılar o bloğun doğruluğunu onaylayabilir. Eşik sayıda tasdik yapıldığında, ağ blok zinciri günceller.

- Katılan tüm doğrulayıcılar, genellikle ağ tarafından her doğrulayıcının hissesi ile orantılı olarak dağıtılan, yerel kripto para biriminde bir ödül alır.

Doğrulayıcı olmak büyük bir sorumluluktur ve oldukça yüksek bir seviyede teknik bilgi gerektirir. Doğrulayıcıların stake yapması için gereken minimum kripto miktarı genellikle yüksektir (ETH2 için, örneğin, 32 ETH'dir) ve doğrulayıcılar, eğer düğümleri (node) çevrimdışı olursa veya "kötü" bir işlem bloğunu doğrularsa, kesme (slashing) adı verilen bir işlem yüzünden hisselerinin birazını kaybedebilir.

İş ispatı ve hisse ispatı arasındaki bazı farklılıklar nelerdir?

Enerji tüketimi, iki konsensüs mekanizması arasındaki önemli bir farktır. Çünkü, hisse ispatı blok zincirleri madencilerin tekrarlanan durumlarda (aynı bulmacayı çözmek için rekabet ederek) enerji harcamasını gerektirmez, ağların önemli ölçüde daha düşük kaynak tüketimiyle çalışmasına izin verir.

Her iki konsensüs mekanizmasının da ağ kesintilerini cezalandıran ve kötü niyetli aktörleri engelleyen ekonomik sonuçları vardır. İş ispatında, geçersiz bilgi ya da blok sunan madenciler için ceza, bilgi işlem gücünün, enerjinin ve zamanın batık maliyetidir. Hisse ispatında, doğrulayıcıların stake edilmiş kripto fonları, ağın çıkarları doğrultusunda hareket etmek ekonomik teşvik görevi görür. Bir doğrulayıcının kötü bir blok kabul etmesi durumunda, stake edilmiş fonlarından bir bölümü ceza olarak "kesilir". Doğrulayıcının kesilebileceği miktar ağa bağlıdır.